ay

1.

is.

1. Yer kürəsinin peyki olub, onunla birlikdə Günəşin ətrafında fırlanan və gecələr inikas edən Günəş işığı ilə işıqlanan göy cismi. Ay işığı. Ayın batması. – . . Ay buludlar arasından siyrilib çıxdı. M. Hüs.. // məc. Gözəlin camalına təşbih (bəzən ay üz, ay parçası, on dörd gecəlik ay və s. tərkiblərdə işlənir). Ay üzünü görmək istər sevdiyim; Söylə görüm bəs yaşınmaq nədəndir? Qur.. Heyran görüncə ay camalın; Oldu genə eşqdə fəsanə. H. x.. Ay doğmaq – ay çıxmaq. Əzizim, aydın olsun; Ay doğsun, aydın olsun; İki həsrət qovuşdu; Gözlərin aydın olsun. (Bayatı). <Faytonçu:> İnşallah, gecə yarısı, ay doğanda yola düşərik. Ə. H.. Ay görünmək – hər ayın əvvəlində hilalın (ayparanın) ilk dəfə görünməsi. Ay qalxmaq (qəlbilənmək) – ucalmaq, yüksəlmək, üfüqdən uzaqlaşmaq (Ay). Ay qaranlığı – aysız gecə, Ay işığı olmayan gecə, qaranlıq gecə. Ay qaranlıqlamaq – axşamdan görünməyib gecədən bir qədər keçəndən sonra, ya səhərə yaxın görünmək (Ay). Ay parçası – 1) hilal, aypara; 2) məc. gözəlin epitetlərindən biri. Ay tutulmaq astr. – Yer kürəsinin Günəş ilə Ay arasına girməsi nəticəsində Ayın müvəqqəti olaraq qismən və ya tamamilə görünməməsi. Bəzən şəhərə belə bir səs düşərdi ki, gün və ya ay tutulmuşdur. H. S.. Boz ay – qışın axırıncı ayı, mart ayı. Artıq Qarabağ düzənliyinin boz ayı başlamışdı. S. R.. Elqovan ay – yayın axırıncı ayı, yaylaqdan qayıtma vaxtı.

2. İlin bölündüyü on iki hissədən hər biri. Yaz ayları. Bir ay bundam əvvəl. İlimiz on iki aydır. – Zakira, səbr elə ki, vəslə deyən afətdən; Ay ötər, il dolanar, vaxt olu, hicranə dəyər. Q. Z.. <Ayrım qızı> Kərim babanı qızışdırmaq fikri ilə deyirdi: – Bu yaramazı görürsünüzmü? Aylarca z. üzünü görməzdim. A. Ş.. Gün keçir, ay ötür, il yaman gedir. M. R.. Aydaildə – hərdən, hərdənbir, gec-gec, nüdrətən. Ayda-ildə bir namaz, onu da şeytan qoymaz. (Ata. sözü). Araz başdan lil gələr; Dəstə-dəstə gül gələr; Neylərəm belə yarı; Ayda-ildə bir gələr. (Bayatı).

2.

n.

1. Çağırış, müraciət, haylama, haraylama nidası. Ay camaat! – Ay qalan uşaqlar, siz bizim dalımızda olun, qorxmayın! M. F. A.. <Kərbəlayı Fatma:> Ay hacı, bu nə xəbərdir? Deyirlər Kərbəlayı Fətulla dirilib gəlir? C. M.. Növbət gəlinə gəldi: – Ay uşaq, qaçın, gəlin gəlsin. Ç.. // Bəzən təsiri şiddətləndirmək üçün «haray», «dad» sözləri ilə birlikdə deyilir: <Nazir:> Ay haray, ay dad, a başına dönüm! Axır mənim təqsirim nədir! M. F. A..

2. Gözlənilməyən bir keyfiyyət, ya hadisə nəticəsində doğan hissi, qorxunu, diksinmə və s. hissləri ifadə edir. Ay, ilana bax! Ay, gələn odur! Ay, qorxdum ki! Ay, ürəyim qopdu! // Kədər, təəssüf, mərhəmət, şəfqət kimi hissləri ifadə edir. Ay yazıq! Ay biçarə! – Əxlaqi pozğun, adəti pis, pasibanı yox; Qəlbim yanar, ona deyərəm: «Ay yazıq çocuq!» A. S.. // Birdən ağrı tutduqda deyilir. Ay başım! Ay öldüm! // Təəccüb, heyrət, heyranlıq ifadə edir. Ay, nə çoxdur! Ay, nə gözəldir! // Təsiri gücləndirmək üçün deyilir (bəzən təkrar edilməklə: ay, ay, ay). Ay, ay, ay! Nə gözəl səs gəlir! // Narazılıq, məmnunsuzluq və s. ifadə edən xitab bildirir. Boşla, ay molla dayı, sən də bizi çəkmə zora; Biz sənin hiylən ilə düşmərik əsla bu tora. M. Ə. S.. Ay Mirzə Səttar, axır niyə insaf ilə danışmayırsan? Ə. H.. <Zəhra:> Ay Kərim, çox öyünmə. Ayrım qızı dörd-beş kişiyə dov gəldi. A. Ş..

3. «A» yerində nida olaraq işlənir (bax A2). Ay uşaqlar, bir sakit olun! Ay yoldaş, səbr elə! Ay qız! Ay qoçaq!

3.

is. astr. İlin on iki hissəsindən biri. 8-i 31, 4-ü 30, 1-i 28 (hər dörd ildən bir 29) gündən ibarətdir.